یزله"و"دُوّت خارگی+ فیلم - وبسایت خبری خارگ آنلاین

به گزارش خبرگزاری خارگ آنلاین : به قلم حسن و حسین مژده : شاید بشه این جوری شروع کردکه: موسیقی یا موزیک که در زبان فارسی به اون خُنیا هم گفته میشود، یک فعالیت بشریه که بن مایه ی اصلی آن صدا و سکوته، ولی نمیشه گفت که موسیقی یه فعالیت بشریه! شاید از نظر بعضی از افراد زیبا ترین موسیقی دنیا صدای آبشار باشه که اصلا یک فعالیت بشری نیست!!!!!
طبق نظریه عده ای دیگر موسیقی بیان احساساته به وسیله اصوات ،موسیقی یه هنر دارای نوا و سکوته.
به طور کلی میشه گفت ارائه تعریف آکادمیک موسیقی موضوعیه که برای قرن‌ها مورد بحث و کشمکش صاحب نظران بوده و هست.
اما بد نیست نظر ارسطو را راجع به موسیقی بدونیم تا شاید دیدگاه جدیدی راجع به آن در ذهنمون به وجود بیاید:
ارسطو موسیقی رو یکی از شاخه های علم ریاضی می دانسته« موسیقی حکمتی است که نفوس بشر از اظهار آن در قالب الفاظ عاجز است بنابراین آن را در قالب اصوات ظاهر می‌سازد»

و اکنون به موسیقی دُرّ یتیم خلیج‌فارس، جزیره ی رازها،سازها وآوازها جزیره خارگ می‌پردازیم ؛موسیقی درخارگ نیز همچون موسیقی ملل مختلف،از تولد تا مرگ،از بزم تا رزم و از سور تا سوگ همواره در اغلب شئون فرهنگی و اجتماعی مردم این جزیره حضوری پرنگ داشته و بیانگر مشخصه های خاص جغرافیای و اقلیمی آن دیار بوده است.
برای توضیح و معرفی فرهنگ موسیقایی جزیره خارک،نخست باید به عوامل مختلفی که در پیدایش و شکل گیری موسیقی فعلی خارگ تاثیر زیادی گذاشته اند،توجه نمود.

اولین عاملی که در معرفی سازها و گونه های مختلف موسیقی خارگ،دارای اهمیت بوده این است که خارگ به سبب موقعیت خاص جغرافیایی خود ،گذر گاه و بعضأ محل سکونت قومها و ملتهای مختلفی بوده است و به طور طبیعی هرکدام از انها بواسطه ی آمیزش یا مراودتهای مدام،به نوعی در فرهنگ ساکنان بومی جزیره تأثیر گذار بوده اند.

دومین عاملی که همچون مورد اول در موسیقی خارگ و نیز در تعیین مرزهای فرهنگی آن مورد توجه است،مهاجرت موقت بومیان خارگ به کشورهای عربی همجوار جهت کار و امرار معاش و نیز دریانوردی و تجارت ساکنان این سامان در کشورهای حوزه خلیج فارس،دریای عمان، سومالی،تانزانیا،هند و...میباشد
جدا از موارد ذکر شده که باعث گستردگی فرهنگ موسیقیایی این دیار شده،باید به پیوند موسیقی این منطقه با دیگر مناطق استان بوشهر نیز اشاره کرد.از این میان،موسیقی خارگ پیوندهای بسیاری با موسیقی بلوکهای حیات داوود و لیراوی و نیز بندر بوشهر دارد که این پیوندها به خوبی در مضمون اشعار،خصوصیات ملودی و حتی نام قطعات مشهود است. «حالو حالو حالو جان هِی وای حالی ندارُم،سبزینه چهارده پِلی کِرده بلالُم»

موسیقی خارگ دارای ویژگیهای خاصی است که باعث تفکیک آن با موسیقی دیگر مناطق استان بوشهر میشود.
عامل سوم که باعث شکل گیری و بوجود فرمها و آوازهای خاصی شده، ویژگیهای محیط جغرافیایی است؛که نه تنها بر موسیقی و هنر این مرز و بوم،بلکه بر روی زندگی،رفتار و گفتار آنها نیز تأثیر گذاشته است.از همین رو،تأثیر شرایط سخت طبیعی،گرما،کمبود امکانات،وضعیت دشوار زندگی ،دریا،ماهیگیری و دریانوردی،در جای جای موسیقی این دیار مشهود است.

در میان عوامل مختلف تأثیرگذار بر موسیقی خارگ،باید به تأثیر ادیان رایج در دوره های مختلف نیز اشاره نمود،چرا که این مهم در ایجاد گونه های مختلف موسیقی مذهبی ،بدون تأثیر نبوده است.
آثار به دست آمده از مذاهب مختلف از جمله خرابه های معبد «پوزئیدن» خدای دریاها،آتشکده زرتشتیان وکلیسای نسطوریان متعلق به دوره ی ساسانی و سالنهای ویژه ی همسرایی های مذهبی در کلیسا و صومعه های مسیحیان نسطوری-گواه رواج و شکوه برگذاری آیین ها و آوازهای مذهبی در جزیره خارک است.

اما از این میان،دین اسلام یکی از مهمترین عوامل در ادغام و پیوستگی فرهنگ مهاجرین خارگ با فرهنگ این منطقه بوده که همواره موسیقی مهاجرین را برای انطباق با آداب و رسوم بومیان خارگ دستخوش تغییر نموده و به آن صبغه و لعاب اسلامی داده است.
موسیقی فعلی خارگ را میتوان از نظر تعلق ملودی و نیز به لحاظ موضوع و مضمون به هفت دسته تقسیم کرد که در قالب این تقسیم بندی به معرفی گذرای سازها و بعضی از رسوم خارگ که همراه با موسیقی اجرا میشوند،خواهیم پرداخت.

""موسیقی جشن ، موسیقی مذهبی ، موسیقی عزاداری، موسیقی کار، موسیقی محفلی، موسیقی کودکان، موسیقی درمان ""

موسیقی جشن و محفلی :
شامل آن دسته از موسیقی هایی می شود که ویژه ی مراسم جشن و سرور می باشد ومعمولا با پای کوبی ودست افشانی همراه است.بر جسته ترین نوع این موسیقی ،آهنگ های مراسم عروسی است که در گذشته ،اجرای آن ،هفت شبانه روز به طول می انجامید.
از مهم ترین قطعات قابل ذکر در این مراسم ،جدا از برخی ترانه ها که معمولا توسط زنها خوانده میشود،آوازهای"سرور"(بیت)"قطعات"یزله"و"دُوّت خارگی"است.
بیت خوانی زنان در مراسم عروسی؛هِله جُومِه جَمدانی و هِلِه چکُارمْ داری هِلِه بیو درارُم،هِله کارِتْ ندارُم،هِلِه تو بی وفایی هِلِه مو وفادارم...
از این میان دُوّت خارگی از جمله مراسم های موسیقی جشن و محفلیست که در دیگر مناطق استان بوشهر رایج نمی باشد. در دُوّت خارگی دو نوع ریتم و ملودی از موسیقی برمی‌خوریم بنام جُوونِکی و دَوّاری که ملودی واشعار این موسیقی عربی،فارسی و سواحلیست واز سالیان دور در این منطقه وجود داشته است. همخوانان در دو صف ،روبروی هم می نشینند وبعد از هر همسرایی ،خواننده را با دست زدن منظم خود- که به آن "چاک"می گویند- تا قبل از شروع مجدد همسرایی ،همراهی می کنند. جُوونِکی:«یِلْ بُنَیِهْ یِل‌ْ بُنَیَهْ وِیلْ اَعْصَلْمْی لا صُمِیِه وِیلْ ناَعَمی وِیلْ ناریدُم وِیلْ غریب شد لا عَلیِه...»

یکی از شعرهای مطرح دُوّت خارگی یالیل است که میخوانیم: جُوونِکی ؛یالِیل یوما یالیلی یالیل قربونِ شُگونْ یالیل شُگون مستت یالیل یَکْ گُل به بالا یا لیل صد گُل به دستت یالیل دَستْ پا حنایی یالیل میلِ طلایی یالیل تَرسُم بمیرُم گُبرُمْ نیایی...
دَوّاری؛بُلند باله مُصَلی لب بون آمدی و لبخندی کِردی بلند بالِه مُصَلی وقدتُ پی قِدمُ اندازه کردی بلند باله مُصَلی والهی میوه خوبه میوه خوبه میوه خوبه بُلند باله مُصَلی ...

اوج این مراسم باشروع رقصی از اجرا کنندگان می‌رسیم که معروف است به رقص میّت که یکنفر بصورت خوابیده و تکه پارچه ای که بربدن آن می اندازند به رقص خوابیده می‌پردازد و اینچنین میخوانند؛ یَسْمیدو یالَمْبُ یَسْمیدو یالَمْبُ کُرِکُرْ کَرِیِٖ شُکاری چِکاره روبای دیمْ بَسته داری،یَسمیدو یالمبُ یَسْمیدو یالمبُ
از سازهای عمده مورد استفاده در موسیقی جشن و محفلی«دُوّت خارگی» می توان به ساز "دمّام" "(استوانه ای که دو سر آن را پوست حیوان کشیده اند)،ساز "مرباس"- نوع کوچک دمّام)،ساز"دربُنگه" (همان ساز "تمپو"که در عربی به آن "دربکّه می گویند)،اشاره نمود.
موسیقی مذهبی :
در حال حاضر،این نوع موسیقی ،آوازها وقطعاتی را در بر می گیرد که در مراسم مذهبی ویژه ی امامان (علیه السلام)اجرا می شوند.از جمله این موسیقی ،آیین "دُم دُم سحریست که برای بیدارکردن اهالی جهت گرفتن روزه در شب های رمضان ،همراه با نواختن ساز" دمّام" اجرا می شود.

از انواع دیگر آن نیز میتوان چاووش خوانی که در بدرقه و استقبال از زائران خانه خدا و عتبات عالیات خوانده میشود و نیز انواع نوحه ها،مناجات،مقتل خوانی،نواختن"سنج و دمام"و مانند آنها که معمولاّدر دیگر مناطق استان بوشهر نیز مرسوم است،اشاره نمود.
از جمله ی این نوع مراسم و موسیقی مذهبی،مراسم"مولیدخوانی "است که در خارگ-بویژه نزد اهل سنت از اهمیت ویژه ی برقرار است که درشب تولد پیامبر(ص)اجرا میگردد.در مولید خوانی ،جماعت در ابتدا به صورت نشسته ،آواها و اشعار عربی مولید را که به آن "جَلّه یا بُرْزَنْجی میگویند، با گفتن «اللّه حی »-که از ته حنجره آنها بیرون می آیدهمراهی می کنند،سپس در حالی که تسبیح هایشان را در دست راست و چپ خود رد و بدل می کنند، بر روی زانوهای خود می ایستند و شانه های خود را به راست و چپ تکان میدهند.«یا نبی سلام علیکَ یا رسول سلام علیکَ یا حبیبی یا محمد صلوات الله علیک َ...»

مولید خوانی،در اوج خود،به صورت ایستاده پی گرفته می شود. در این مراسم،تنها از یک نوع ساز ضربی که در خارگ به آن "سُمِّه " می گویند،استفاده میشود. این ساز ،همان"دَف"مورد استفاده در موسیقی اعراب است که به همان شیوه نیز نواخته میشود.
موسیقی درمان؛زار یا لیوا؛در میان بومیان جزیره ی خارک، از دیرباز، همچون مردم تمام قرون، اعتقاد به موجوداتی نامریی وجود داشته که وارد کالبد آدمها می‌شوند و باعث بروز اختلالات رفتاری، روانی و بعضا جسمانی‌ می‌گردند. در جزیره‌ی خارک، برای خروج «اهل زمین» از کالبد مریض و بهبودی او مراسمی ویژه برگزار می‌کنند. بومیان خارک، این مراسم را تحت عناوین «شیخ فرج» – «لیوا» – و «زار» می‌شناسند. در این مراسم، اجراکنندگان بوسیله‌ی نواختن سازهای ضربی و خواندن ترانه‌های «لیوا» همراه با رقص و حرکات موزون، حالت مریض را دگرگون می‌کنند.مراسم با بیت شروع میشود؛اَوَّلْ مِکَرِ غَمِلْ مِکَمَ اَوَّل مِکَرِ یَعمِلْ مُکَمَه سلام و علیکم کِعَمْبَه وِلْمِکَرِ ولله...

ساز مراسم لیوا ؛شیخ فریج یا شیح فرج؛ به دو لفظ متفاوت در فرهنگ عامه آیین‌زار واهل هوا در جنوب ایران اتلاق میشود که در خارگ به ساز بزرگ کوبه ای گفته میشود و در هرمزگان در آیین زار به یکی از بادها یا زارها شیخ فرج گفته می‌شود.
در خارک،ساز شیخ فرج یا شیخ فریج دارای دو فرزند است،این سازها با ابعادی کوچک تقریبا شبیه ساز شیخ فرج ساخته شده اند،این ساز درحال حاضر به دلیل رطوبت زیاد به شکل استوانه ای بیضوی شکل در آمده است،ارتفاع آن61سانتیمتر و قطر تقریبی اش 29سانتیمتر است.بدنه ی آن را از تو خالی کردن تنه ی درختی ساخته اند که احتمالا از نوع درختان آفریقای می باشد.روی دهانه به وسیله 20تکه چوب (شبیه میخ های بلند)بر بدنه ساز کوبیده و چسبانده میشود،این کار به منظور جلوگیری از حرکت پوست صورت میگیرد.

موسیقی کار؛فرم زندگی وامرار معاش مردم خارگ بدلیل ارتباط بادریا و سفرهای که با لنج های بادبانی به دل دریا و اقیانوس هامیزدن و سفرهای را از دل خلیج‌فارس تا هند و زنگبار و ملیبار شروع میکردن، به گونه‌ای شکل گرفته است که با ریتم خاصی همیشه عجین بوده پارو زدن،گرگور کشیدن و صیدو صیادی و نغمه هایی که گاها در حین کار خوانده میشود. زمان رفتن به دریا و گرگور کشیدن:هِله یالا هِله یالاهِله یالا وزمان میداف کشیدن نهم میکردن وحیمال میخواندند؛ هِلِه و هِلِه واوناییکه پشت میداف بودند جواب میدادند؛هِی یالا،،،،هِله یالا هِله توکل برخدا،کردیم و رفتیم،هِله کردیم و رفتیم دِگیسو الوداع خواندیم ورفتیم...

موسیقی کارو بیت خوانی زنان خارگی موقع درست کردن نشاسته با کوبیدن گندم یا برنج بیت هایی میخواندند؛هِیو هِیالَه هِیَه سَرْ چَهْ علمدار عربی گُلدار،سَر چَه سُرخو تُنبون گی مُرخو،سَر چَه دُپایک،خُم سیتِپایَه،سَر چَه طِویله گُمْبیشْ نِغیلِه،آشُ آشُ آش دِ مُرخِْ بالاش،سی شوم غِزلباشْ،هِیُ هِیالَه جُوَّنْ بُنِشْ رفت دسته سِرش رفت،مُهمون دلش رفت،مُهمون مِخَر غم آشِ تُ سَرْ دَمْ
و در آخر می‌پردازیم به موسیقی کودکان که سبکی از موسیقی است با ریتم و آواهای خاص و ملودی‌های ساده و شیرین، از زمانی که نوزاد به دنیا می‌آید تا سن نوجوانی با آن همراه است. هدف اصلی از موسیقی برای کودکان، تفریحی و آموزشی است که در تعلیم و تربیت کودک برای: رفتار، آگاه‌سازی، یادگیری، مهارت‌ها، بازی‌ها، رقص و آشنایی با فرهنگ بومی نقش مهمی ایفا می‌کند.زمانیکه نوزاد در گهواره است اینچنین میخوانند؛هااییشنه و هااییشه،زَنگُل پُرپاشِنه،دُوّت عامو زاشنه،خلقون چه دعواشونه ،کاوُی ناشتاشِنه،های میا و های میا صدای زنگُلی میا،برو بینم کی میا،رودم از بازی میا،

مراسم زنبیل‌گردان یا کُندو پانداره
این رسم، در جزیره جزیره خارگ بسیار مرسوم بوده است. اگر بچه‌ای در سن 18 ماهگی یا دو سالگی به اصطلاح محلی پا نگرفته و راه نرود،‌ پدر و مادر بچه و تعدادی از اقوام، برای راه افتادن او، یك روز فرزند خودشان را در یك زنبیل كه با «پیش» (برگ درخت خرما) بافته شده، قرار می‌دهند و او را به منزل سه یا هفت خانه میبردند.
آنها، با ترتیب خاصی، دو طرف زنبیل را گرفته و در حالی كه زنبیل را مثل یك تخت روان حركت می‌دهند با صدای بلند این عبارت را می‌خوانند :
كُندو پا نداره، خیرش بكن به كُندو، تا كُندو پا بگیره، كُندو پا نداره، خیرش بكن تا کُندو پا بگیره...کُندو پانداره نونی بده سی کُندو تا کُندو پا بیاره
و با همان ترتیب زنبیل را به دربِ خانه‌های دیگر می‌برند و عبارت بالا را به طور گروهی می‌خوانند و همسایگان اقلامی مانند شکر،نانی یاشیرینی را درون زنبیل میگذارند و در خاتمه‌ مراسم‌، زنبیل محتوی بچه را به خانه‌ برمیگردانند،اهالی عقیده دارند كه پس از انجام این مراسم، بچه پا می‌‌گیرد و راه می‌افتد. این مراسم از دیرباز تاكنون، درجزیره خارگ به جا آورده می‌شود.
سبک موسیقی مدح بزرگان،موضوع میرمحمد؛
یا ساکن الخاری یا میرمحمد هی والا گَلِجْ اَعلی اَعیونی یا میرمحمد هی والا یا ساکن الخاری یا میرمحمد هی والا یا روحی الغالی یامیر محمد هی والا،اللّه اللّه هو هی،اللّه اللّه هی هو