تغییرات در وضعیت آب‌های سطحی را با چشم می‌توان دید و حساسیت‌ها و به دنبال آن واکنش‌ها نسبت این موضوع خیلی سریع‌تر اتفاق می افتد. برای مثال خشک شدن دریاچه ارومیه یا همین خشکی هورالعظیم که ابعاد بین‌المللی پیدا کرد. اما کسی از آب‌های زیرزمینی خبر ندارد. منابعی که خشکی آن‌ها به جز تهدیدات حوزه آب، زلزله‌ای خاموش به نام فرونشست را به دنبال خواهد داشت.
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای بوشهر معتقد است "تا کنون ۷۰ درصد از منابع آب زیرزمینی استان را مصرف کرده ایم و این ۳۰ درصد باقی مانده، سهم محیط زیست و لازمه‌ی ادامه حیات در منطقه است. " در صورت استفاده از این اندک ذخیره زیستی، حتی زمینی برای راه رفتن هم پیدا نخواهیم کرد!
امید آزادی جو در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا اظهار کرد: کل منابع آبی موجود در استان بوشهر، ۱۶ هزار و ۳۹۶ عدد است که بر اساس آخرین آماربرداری که در سال ۱۳۹۷ شناسایی شده‌اند. این منابع شامل چاه، چشمه، قنات، نهر، موتورپمپ، ایستگاه پمپاژ، آب بندان و سد مخزنی است. از این منابع، ۱۵ هزار و ۴۲۲ منبع مربوط به چاه‌های کشاورزی، شرب و صنعت است.
وی افزود: میانگین بلندمدت بارندگی در استان بوشهر ۲۵۴ میلیمتر است که حجمی معادل ۵.۸ میلیارد مترمکعب رواناب ایجاد می‌کند. آب ورودی به استان بوشهر حدود ۲ میلیارد مترمکعب و حجم تبخیر و تعرق قریب به ۴.۸ میلیارد مترمکعب است. حجم آب تجدید پذیر داخلی استان ۱ میلیارد مترمکعب و کل آب تجدید پذیر استان ۲.۸ میلیارد مترمکعب است.
هوای گرم تر، آب کمتر
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای بوشهر با اشاره به وضعیت بارندگی‌ها و تاثیر آن بر منابع آب اظهار کرد: در ۱۰ تا ۱۵ سال گذشته وضعیت بارش‌ها روند کاهشی داشته و میزان دما نیز افزایش یافته است. به دلیل افزایش دما، میزان تبخیر نیز بیشتر شده است و این باعث شده تا آب تجدید پذیر نسبت به میانگین بلندمدت کمتر شود. به طور مثال در سال آبی گذشته (۱۳۹۸-۱۳۹۹) آب سطحی ورودی به استان ۵۰ درصد کمتر از میانگین بلند مدت بوده است.
وی افزود: این ورودی ۱ میلیارد مترمکعبی در حالی رقم خورده که بارندگی استان در سال آبی گذشته حدود ۳۷۰ میلیمتر بوده است اما در سال آبی جاری که تا شهریور ماه ادامه دارد تنها معادل نیمی از بارندگی نسبت به پارسال تحقق یافته (۱۸۸ میلیمتر تا پیش از سامانه بارشی مرداد ماه) و با توجه به دمای هوا و تبخیر و تعرق بالا، این حجم ورودی کاهش داشته است. به دلیل خشکسالی ها، حجم آب قابل دسترس کمتر شده است.
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای بوشهر نحوه سنجش میزان آب سطحی و زیرزمینی را از طریق ایستگاه‌های مختلف عنوان کرد و افزود: ۵۰ ایستگاه هیدرومتری در استان بوشهر وجود دارد که به صورت روزانه منابع آب سطحی را پایش می‌کنند. ثبت جریان رودخانه‌ها، تغییرات دما و تبخیر و همچنین بارش‌ها بخشی از وظایف این ایستگاه‌ها است. در حوزه آب زیرزمینی نیز تغییرات کمی و کیفی منابع آب زیرزمینی از طریق بیش از هزار ایستگاه به صورت ماهانه و همچنین پایان فصل های خشک و تر کنترل می‌شود.
برداشت‌های غیرمجاز پدرخوانده فرونشست ها
آزادی جو خالی شدن آبخوان‌ها را پیش زمینه بروز فرونشست دانست و گفت: علت اصلی افت پیوسته آب زیرزمینی، بهره برداری بی‌رویه است. یعنی علاوه بر سال‌های خشک و کم بارش، شاهد برداشت بیش از ظرفیت سفره‌های زیرزمینی نیز هستیم. سهم برداشت بی‌رویه در افت آب‌های زیرزمینی، بسیار بیشتر از سهم خشکسالی است. وجود چاه های غیرمجاز، انتقال آب غیرمجاز، اضافه برداشت، کف شکنی و ... باعث شده تا آب زیرزمینی کاهش پیدا کند و تغییرات کیفیت را نیز داشته باشیم.
وی دلیل افزایش بی‌رویه در مصرف آب، توسعه کشت‌های زراعی و توسعه باغات می‌داند و خاطرنشان کرد: در سال آبی جاری که بارندگی نیز کم بوده و منابع آب زیرزمینی نیز به شدت تحت فشار هستند، شاهد کاشت نخل و توسعه کشت هستیم که در افت پیوسته منابع آب زیرزمینی بسیار موثر است.
۸۰ درصد از وسعت بوشهر در شرایط ممنوعه و بحرانی است
این متخصص منابع آب تصریح کرد: از ۱۶ محدوده مطالعاتی استان بوشهر، ۱۲ محدوده ممنوعه و بحرانی هستند که حدود ۸۰ درصد منابع آبی استان را شامل می‌شود. تنها دشت‌های آزاد استان، دشت دیلم، گناوه، خارگ و بوشهر-دلوار است که ظرفیت کشاورزی ندارد.
آزادی جو افزود: عمق حفاری در برخی دشت ها مثل دشت خون، دشت لاور، دشت ریز، دشت گور یا دشت بوشکان به شدت افزایش پیدا کرده و برداشت آب از اعماق بسیار زیاد انجام می‌شود.
این سرطان درمان ندارد
وی فرونشست ها را مرگ آبخوان نامید و بیان کرد: واضح‌ترین فرونشست شناسایی شده در استان بوشهر در دشت طلحه-فاریاب و کلمه است که شدت آن بالا بوده و فروچاله‌هایی را نیز ایجاد کرده است.
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای بوشهر اضافه کرد: در سایر مناطق استان هنوز موارد مشهودی گزارش نشده است اما به‌یقین علت آن کاهش حجم آب زیرزمینی و افت سطح آن، فشردگی رسوبات و فرونشست در مقیاس سانتی‌متری اتفاق افتاده است. متاسفانه این پدیده قابل احیا نیست و تنها می‌توان از توسعه آن جلوگیری کرد.
باید بپذیریم که کم آبیم!
امید آزادی جو اظهار کرد: برای مواجهه با این بحران راهکارهای مختلفی وجود دارد که با مجموعه‌ای از آن‌ها می توانیم از افت سطح آب زیرزمینی جلوگیری و تراز آن را ثابت نگه داریم. اولین اقدام، اطلاع رسانی و آگاهی بخشی و اقدام بعدی پذیرش این موضوع است که منابع آبی ما محدود و کم است و در مواجهه با برداشت آب زیرزمینی باید مسئولیت اجتماعی خود را به جا بیاوریم.
وی افزود: گام بعدی تعیین تکلیف چاه‌های غیرمجاز است که در سطح ملی هنوز این اتفاق نیفتاده و همچنان چاه‌های غیرمجاز در حال برداشت هستند. این موضوع مستلزم دستورالعمل یا قانونی جامع است تا همه‌ی این چاه‌ها پرشوند و یا در چارچوب‌های قانونی قرار بگیرند تا بیش از این به منابع آب ضرر وارد نکنند.
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای بوشهر خاطرنشان کرد: شرکت آب منطقه‌ای با تمام امکانات و توان خود با موضوعاتی مثل انتقال آب و کف شکنی های غیرمجاز برخورد و از آن جلوگیری می‌کند اما مقابله برخی از تخلفات همکاری همه‌ی دستگاه‌های اجرایی مرتبط را می‌طلبد.
آزادی جو بیان کرد: از سوی دیگر در مصرف نیز باید از تکنولوژی های جدید استفاده کنیم. کشت های رو باز باید با کشت‌های گلخانه‌ای جایگزین شوند و به سراغ محصولات کم آب‌بر برویم. ظرفیت آبی استان بسیار محدود است و به هیچ عنوان نباید توسعه‌ای در باغات استان انجام شود. هرگونه توسعه بی‌ضابطه می‌تواند آسیب‌های جبران ناپذیری را به منابع آبی استان وارد خواهد کرد.
استراتژی‌های کلان مواجهه با آب تغییر کند
وی گفت: تمامی ارکان کشور می‌بایست در موضوع بحران آب اقدام کنند و آن‌چه که توصیه کارشناسان است را به کار ببندند.باید مصرف آب در بخش کشاورزی کاهش داد و توسعه اشتغال را در بخش کشاورزی کمتر کرد و به سوی خدمات، بازرگانی و دیگر مشاغل برد.
این متخصص منابع آب عنوان کرد: با توجه به شرایط آب و هوایی استان و پتانسیل منابع آب، باید محصولاتی کم آب‌بر کشت کنیم و به صادرات محصولات کشاورزی در مقیاس بزرگ و طولانی مدت فکر نکنیم. از سایر منابع مثل آب دریا و پساب به شکل هوشمندانه استفاده و بهره برداری کنیم تا بار فشار از منابع آب زیرزمینی برداشته شود.
این آخرین فرصت ما است!
آزادی جو با اشاره به تاثیرات عمیق منابع آب زیرزمینی در زندگی مردم گفت: در حال حاضر ذخایر آبی این استان به کمترین حد خود رسیده و در خوشبینانه‌ترین حالت، بیش از ۷۰ درصد از منابع آبی را تمام کرده‌ایم. در صورت اتمام این باقی‌مانده که سهم زیست محیطی آبخوان‌هاست، محیط زیست و اکوسیستم از بین خواهد رفت. زندگی انسان نیز بخشی از این اکوسیستم است و در صورت حذف بخشی از این چرخه، روند زندگی انسان نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
وی افزود: اولین تاثیر اتمام منابع آب زیرزمینی فقر و بیکاری، توسعه مهاجرت از روستا به شهر، تنش های اجتماعی و مسائل امنیتی است که در سطح کلان رخ می‌دهد. تولید بخش کشاورزی که به مصرف جمعیت کشور می‌رسد وجود نخواهد داشت، به دلیل استفاده از آب بی‌کیفیت‌تر، خاک آسیب خواهد دید. تعادل توزیع جمعیتی به هم خواهد ریخت و مشکلاتی ایجاد خواهد شد که برای رفع آن به چند دهه زمان نیاز داریم.
انتهای پیام
