خبرگزاری مهر - گروه دانش و فناوری، میترا سعیدی کیا: بیشتر از دو سال می‌شود که دنیا درگیر اپیدمی کووید ۱۹ است. طی این مدت محققان در تلاش بوده‌اند تا به واسطه علم و فناوری، جلوی همه‌گیری کرونا را بگیرند. تولید دارو برای «درمان» و ساخت واکسن در راستای «پیشگیری» مبتنی بر تکنولوژی‌های مختلف، از جمله راهکارهایی هستند که می‌تواند تاثیر زیادی در کاهش مرگ و میر و بستری یا شیوع این اپیدمی داشته باشد.
تاکنون تلاش محققان در تمام دنیا منجر به راهیابی ۱۴۰ واکسن به فاز مطالعات بالینی شده است. این واکسن‌ها مبتنی بر پلتفرم‌های «ویروس کامل»، «ناقل ویروس (تکثیرشونده و غیر تکثیرشونده)»، «اسید نوکلئیک» و «پروتئین» هستند.
انواع پلتفرم‌های واکسن کرونا بر اساس آخرین وضعیت به‌روزرسانی سازمان جهانی بهداشت
همچنین بر اساس اعلام سازمان جهانی بهداشت، از تعداد ۱۴۰ واکسن راه یافته به مطالعات بالینی، ۴۵ واکسن مبتنی بر ویروس کشته شده در فاز یک مطالعات بالینی، ۳۱ واکسن بر پایه «ناقل ویروس» در فاز یک و دو، ۱۱ واکسن مبتنی بر پلتفرم «اسید نوکلوئیک» در فاز دوم، ۱۲ واکسن پروتئین نوترکیب در فاز (۲-۳)، ۳۱ واکسن اسید نوکلوئیکی در فاز سوم و ۱۰ واکسن ویروسی در فاز چهارم هستند.
وضعیت مطالعات بالینی در واکسنهای جهانی
در این میان محققان کشور ما از همان ابتدای شیوع اپیدمی، اقدام به مطالعه و تولید واکسنهای پیشگیری از کرونا با پلتفرم‌های مختلف کردند.
واکسن «کووایران برکت» مبتنی بر پلتفرم ویروس کشته شده، واکسن نوترکیب «پاستوکووک»، واکسن «اسپایکوژن» مبتنی بر پروتئین نوترکیب، واکسن نوترکیب «رازی کووپارس»، واکسن فخرا مبتنی بر ویروس کشته شده از جمله دستاوردهای پژوهشگران کشور بوده که بار بخشی از واکسیناسیون را به دوش کشیده‌اند.
سهم تولیدکننده‌های داخلی در واکسیناسیون
بر اساس آخرین اعلام وزارت بهداشت بیش از ۱۴ میلیون دوز واکسن «کووایران برکت»، بیش از ۱۰ میلیون دوز واکسن «پاستو کووک»، ۸ هزار و ۳۹۵ واکسن «اسپایکوژن»، نزدیک به ۴ هزار و ۸۰۰ دوز «کووپارس» و ۴۶۵ هزار دوز واکسن «فخرا» تا بهمن ماه ۱۴۰۰ تزریق شده بودند.
تعداد دوز واکسنهای کرونا تحویل داده شده در کشور تا بهمن ماه
۳ واکسن ایرانی کرونا به سبد واکسیناسیون کشور وارد شده‌اند که شامل «کووبرکت»، «پاستوکووک» و «اسپایکوژن» می‌شوند همچنین در این میان برای واکسنهای «رازی کووپارس» و «میلاد نور» مجوز اضطراری از سوی وزارت بهداشت صادر شده است. از مجموع ۱۴۰ میلیون دوز واکسن ایرانی و وارداتی، ۲۰ میلیون دوز سهم تولید داخل بوده است.
علاوه بر این دو واکسنی که مجوز اضطراری آنها صادر شده واکسن «نورا» مبتنی بر پروتئین نوترکیب هم در فاز سوم قرار دارد که باید نتایج این سه واکسن مشخص شود.
بر اساس آخرین اطلاعات، یکی از تولیدکننده‌های واکسن کرونا در کشور با اخذ مجوز هنوز در فاز یک است و تولید را شروع نکرده است. شرکت دانش بنیان دیگری که امکان تولید واکسن مبتنی بر «mRNNA» دارد نیز پرونده پروژه خود را تحویل وزارت بهداشت داده و منتظر صدور مجوز برای تست‌های بالینی است که می‌توان گفت در مرحله پیش بالینی است.
محققان ایرانی در دو شرکت دانش بنیان نیز طراحی و ساخت واکسنهای «وکتوور ویروسی» مانند آسترازنکا یا اسپوتنیک را در پیش گرفته‌اند که اکنون در فاز پیش بالینی هستند. یک شرکت دانش بنیان دیگر مبتنی بر «mRNNA» تحقیقات خود را آغاز کرده و در مراحل پیش مطالعات به سر می‌برد.
یک واکسن خوراکی پیشگیری از کرونا نیز توسط محققان کشور در دست مطالعه و پژوهش است که هنوز نتوانسته وارد فاز بالینی شود.
رفع نیاز کشور با واکسنهای ایرانی کرونا
دکتر مصطفی قانعی دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: نکته‌ای که در خصوص واکسنهای ایرانی کرونا وجود دارد این است که می‌توانند مجموعاً نیاز کشور را رفع کنند زیرا اکنون حدوداً ۵ واکسن ساز داریم که مجوز گرفته‌اند و تولیدات آنها مورد استفاده قرار گرفته است.
وضعیت مطالعات بالینی در واکسنهای جهانی
وی افزود: این تولید کننده‌های واکسن می‌توانند در سال جدید میزان تولید خود را افزایش دهند؛ باید توجه داشت که تزریق ۳ دوز از این واکسن‌ها به میزان ۹۰ درصد جلوی مرگ را می‌گیرد و می‌توان به عنوان دوز بوستر هم از این واکسن‌ها استفاده کرد.
امکان کاهش واردات واکسنهای خارجی کرونا
قانعی ادامه داد: در حال حاضر تعداد واکسنهای داخلی و میزان تولید آنها به اندازه‌ای زیاد است که می‌توان واردات را به صورت چشمگیری کاهش داد.
دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری با بیان اینکه امکان تزریق واکسن ایرانی به تمام افرادی که واکسینه نشده‌اند نیز در کشور وجود دارد، گفت: همه این واکسن‌ها در مقابل جهش‌های کرونا، تاثیر گذارند. همچنین شرکت دانش بنیانی که به تازگی مجوز مطالعات بالینی خود را برای واکسن مبتنی بر «mRNA» اخذ کرده و برکت نیز بر علیه اومیکرون تاثیر دارند.
وی افزود: چون فناوری این واکسن‌ها داخلی است قدرت تغییر نوع واکسن در برابر جهش‌ها سریع‌تر است بنابراین موضوع تولید واکسن‌ها با پلتفرم‌های مختلف باید جدی گرفته می‌شد که در مدت زمان کم، واکسن علیه جهش جدید کرونا تولید شود.
جدول میزان تولید واکسنهای ایرانی و توانایی تولید آنها در سال آینده
واکسن میزان تولید تاکنون توانایی تولید در سال آینده کووبرکت ۱۴ میلیون دوز ۶میلیون دوز در ماه پاستوکووک ۱۰ میلیون دوز ۶میلیون دوز در ماه اسپایکوژن ۸ میلیون و سیصدهزار دوز ۶ میلیون دوز در ماه رازی کووپارس ۵میلیون دوز ۵میلیون دوز در ماه فخرا ۴۶۵ هزار دوز ۱میلیون دوز نورا ۵میلیون دوز ۵ میلیون دوزوی در خصوص صادرات این واکسنهای ایرانی گفت: در حال حاضر تعداد واکسن‌ها در کشورها زیاد است و از سوی دیگر برخی از تولید کننده‌های خارجی واکسن‌هایی که در آستانه به اتمام رسیدن انقضایشان هستند را اهدا می‌کنند. بنابراین یک فضای رقابتی وجود دارد که اگر ایران بخواهد بازیگر اصلی این فضای رقابتی باشد زمان زیادی می‌طلبد. از طرفی پیک کرونا رو به کاهش است و در حال حاضر مشکلی برای تزریق واکسن داخلی نداریم.
دبیر ستاد توسعه زیست فناوری با تاکید بر اینکه نکته اصلی واکسنهای کرونا، فناوری تولید آن است، گفت: هر کشوری که صاحب فناوری باشد می‌تواند در برابر جهش‌ها تولید داشته باشد از این رو فناوری تولید واکسن از واکسن مهم‌تر است. اکنون هم برخی از این تولیدکنندگان واکسن صاحب فناوری هستند که این خود یک ویژگی خوب در تولید واکسن به شمار می‌رود.
وی با بیان اینکه معاونت علمی و فناوری و صندوق نوآوری از برخی تولیدکننده‌های واکسن حمایت کرده است، گفت: برخی از این تولیدکننده‌ها در فاز پیش بالینی توسط معاونت علمی و برخی در فازهای مطالعات بالینی توسط صندوق نوآوری و شکوفایی به میزان ۵۰ میلیارد تومان حمایت شده‌اند. واکسنهای پاستوکووک و میلاد نور به ترتیب ۴۰، ۲۰ میلیون دلار دریافت کرده بودند.
وی تاکید کرد: باید در نظر داشت که حمایت اصلی همان پیش خرید دولت است و اکنون زمان آن فرا رسیده که واکسن سازها به کمپانی‌های اصلی متصل شوند زیرا توانایی دریافت وام ندارند.
