آنچه از تابستان برای زمستان پیش رو می‌توان آموخت

آنچه در این یادداشت می‌خوانید توسط دکتر نیلوفر معتمد، دانشیار پزشکی اجتماعی بوشهر و دکتر سعید کشمیری، دبیر ستاد استانی مبارزه با کرونا و رئیس دانشگاه علوم پزشکی بوشهر نوشته شده است؛ کم و بیش شنیده ایم قصه‌ی دورهمی ها، مجالس، مهمانی ها و مراسم مختلفی که علاوه بر اینکه منجر به مبتلا شدن تعدادی از شرکت کنندگان شده اند، مواردی از بستری به دلیل بیماری شدید و حتی فوت ناشی از آن ها را هم سبب شده اند.  در حالی که یک ماه از آغاز فصل پاییز در بوشهر می گذرد انتظار می رود که مانند هر سال، هوای پاییزی نیز از اواسط آبان ماه در استان مستقر شود؛ بنابراین کمی تامل در آنچه که از انتقال کروناویروس در ماه های اخیر آموختیم ارزشمند خواهد بود.  اگر چه آبان ماهی هست که معمولا به دلیل خنکی نسبی هوا منجر به کاهش تجمعات در فضاهای بسته و گرایش بیشتر مردم به دورهمی در فضای باز می شود اما برعکس با سرد شدن هوا در آذر، دی و بهمن انتظار می رود که گرایش مردم برای جمع شدن در فضاهای بسته افزایش یابد. با این توضیحات، خطر فردی ابتلا به بیماری کووید-۱۹ در چنین شرایطی را چگونه محاسبه کنیم؟ بر مبنای آنچه که تاکنون رخ داده است، پیش بینی آنچه که در ماه های سرد بوشهر رخ خواهد داد آسان و در عین حال سخت است؛ آسان از آن رو که با آنچه تاکنون در مورد این ویروس یاد گرفته ایم می دانیم که این ویروس قرار نیست به طور معجزه آسایی ناپدید شود.  به نظر می رسد که ماه های سرد بوشهر ماه های خوبی نخواهند بود چرا که شرایط استان از نظر بیماری همین الان هم مناسب نیست. قطعا به یاد داریم که بسیاری از صاحب‌نظران در ایران و جهان، انتظار کاهش موارد بیماری در تابستان به دلیل کاهش فعالیت ویروس در آب و هوای گرم را مطرح کردند؛ اما استان بوشهر طی ماه های خرداد تا مرداد با بیشترین موارد بیماری روبرو شد.  در واقع دلیلی وجود ندارد که فرض کنیم تغییر فصل و به خصوص تغییر قابل توجه دما، منجر به کاهش موارد بیماری در استان خواهد شد؛ بنابراین انتظار اینکه ماه های سرد سال ماه های بدی از نظر افزایش رخداد بیماری در بوشهر باشند نیز دور از انتظار نخواهد بود. امّا حقیقتا درک اینکه چگونه فصول، پاندمی را تغییر می دهند آسان نیست. دلایلی که می توان گفت از این قرار هستند: در عین حال که ما می دانیم تغییرات آب و هوا بر ویروس تاثیر می گذارد، تفاوت هایی در نحوه تاثیر وجود دارد؛ مثلا همان طور که دیدیم ویروس در آب و هوای گرم و مرطوب بوشهر به خوبی منتشر شد.  در واقع مطالعات نشان داده اند که تاثیر آب و هوا بر ویروس احتمالا نقش کوچکی در کنترل انتقال بیماری دارد. همان طور که تابستان ویروس را ناپدید نکرد، نمی توان انتظار داشت که زمستان و ماه های سرد هم به خودی خود و فقط به دلیل کاهش دما به شدت باعث تشدید پاندمی شوند. دلیل دیگری که باعث می شود درک تاثیر فصل بر کووید-۱۹ مشکل باشد این است که در اغلب موارد بیماری، ما به اطلاعات مهم ردیابی تماس دسترسی نداریم، هنوز دوز آلوده کننده ویروس مشخص نیست و مدت زمان لازم برای مواجهه منجر به آلوده شدن را نمی دانیم.  آنچه در اغلب مطالعات مشترک است این است که مدت زمانی که افراد در فضاهای بسته گذرانده اند عامل مهمی در ابتلا است. در واقع تنها موردی که با قطعیت می توان درباره آن اظهار نظر کرد این است که در مقایسه با اماکن سربسته، احتمال اینکه ویروس درفضای آزاد و باز منتشر شود خیلی خیلی کمتر است. برای مثال در بررسی ۲۰ هزار مورد بیماری مشخص شد که تنها در ۶ درصد بیماران انتقال به طور کامل و یا تقریبا کامل در محیط خارج رخ داده بود که عمدتا هم مرتبط با رویدادهای شلوغ و پرازدحام نظیر بازارهای شلوغ بوده است.  این حقیقت، دلیل اصلی نگرانی در رابطه با افزایش انتقال و موارد بیماری در ماه های سرد سال در بوشهر است؛ نه به این دلیل که ماه های سرد همراه با فعالیت بیشتر ویروس هستند؛ بلکه به این دلیل که مردم در ماه های سرد ساعات بیشتری را در درون ساختمان ها و اماکن سربسته می گذرانند. به عبارت دیگر این موضوع واقعیتی بود که قبل از اینکه بوشهر وارد تابستان شود در نظر گرفته نشد و اغلب صاحب‌نظران با تکیه بر رفتار کرونا ویروس های قبلی و بیماری های تنفسی مشابه انتظار داشتند که آب و هوای گرم بوشهر ویروس را به خوبی کنترل کند؛ در حالی که گرما و رطوبت هوای بوشهر منجر به تجمع بیشتر افراد در فضاهای بسته و برگزاری اغلب دورهمی ها در چنین اماکنی شد.  به علاوه نقش کولرهای گازی در کمک به چرخش هوا و ویروس بین افراد در این فضاهای بدون تهویه را نیز نباید دست کم گرفت. در واقع جریان هوای آزاد و مشخصا باد مهمترین عاملی است که سریع تر از نور خورشید و گرما قادر به حذف و دور ساختن ویروس خارج شده از یک فرد آلوده قبل از ورود آن به دستگاه تنفسی فرد دیگر است؛ اگر فرد آلوده به ویروس را مانند یک شخص سیگاری فرض کنیم بدیهی است که برای مواجهه کمتر با دود سیگار وی، محیط بیرون را بر داخل ساختمان ترجیح می دهیم. علاوه بر بهتر بودن جریان هوا و امکان رعایت فاصله فیزیکی در محیط های باز نسبت به اماکن سربسته، نکته مهم دیگر این است که حتی قبل از اینکه رعایت فاصله فیزیکی و استفاده از ماسک در جامعه معمول شود نیز اصولا فضاهای باز محیط های ایمن تری از نظر عدم ابتلا به کروناویروس بودند چرا که افراد به طور طبیعی در فضای آزاد و محیط روباز به طور متفاوتی رفتار می کنند.  در واقع در فضای باز نسبت به سربسته، افراد حباب شخصی بزرگتری دارند. برای مثال کسانی که در کنار دریا یا پارک مشغول پیاده روی هستند خطر چندانی از نظر انتقال بیماری به یکدیگر نخواهند داشت. اما مواردی از خوشه هایی از ابتلا به کرونا ویروس که فقط مرتبط با فعالیت در فضای باز بوده اند نیز گزارش شده که تفاوت مهم این خوشه های فضای باز با موارد قبلی در نحوه رفتار افراد در این شرایط بوده است. برای مثال زمانی که افراد به مراسم خاصی در فضای باز دعوت شده اند که مستلزم عدم رعایت فاصله فیزیکی بوده است؛ مثلا شرکت در یک عروسی یا مراسم عزاداری، یا بازارهای محلی که افراد دور یک غرفه یا فروشنده تجمع می کنند.  در بوشهر مورد مشابهی که شاید قابل توجه باشد تمایل دوستان و آشنایان برای برگزاری پیک نیک و دورهمی در حالتی است که بیش از ۱۰ تا ۲۰ نفر نزدیک به هم نشسته اند و مشغول گپ زدن و تفریح هستند. همچنین سواحل شنی که مکان مناسبی برای ماسه بازی کودکان و شنا است هم از جمله مواردی است که بر خلاف پیاده روی کنار ساحل و یا در پارک، رعایت فاصله فیریکی در ساعات شلوغ در آنها امکان پذیر نیست. بنابراین، چون رفتار انسان و جریان و گردش هوا بیش از آب و هوا (به طور مشخص سردی و گرمی هوا) بر انتقال کروناویروس موثرند، به نظر نمی رسد که زمستان و ماه های سرد امسال در همه جا تاثیر یکسانی بر انتقال بیماری و فعالیت ویروس داشته باشد.  در حقیقت، در استان بوشهر موضوع اصلی، سردتر شدن هوا در زمستان یا گرمتر شدن هوا در تابستان و تاثیر دما بر فعالیت ویروس نیست؛ موضوع اصلی گذراندن زمان بیشتر در فضای بسته و بدون تهویه ساختمان هاست که البته در تابستان وجود کولرهای گازی و بسته بودن پنجره ها نیز مزید بر علت بودند.  پس اگر انتظار داریم که با خنک تر شدن هوا، خاموش شدن کولزهای گازی و باز شدن هرچه بیشتر پنجره های ساختمان ها از آبان ماه، موارد بیماری در بوشهر کاهش یابد، باید در صورت عدم رعایت، انتظار افزایش احتمالی موارد بیماری در ماه های سردتر به دلیل بسته شدن پنجره ها و تراکم بیشتر افراد در دورهمی ها؛ مهمانی ها و مراسم مختلف در فضاهای بسته را نیز داشته باشیم. کلام آخر اینکه، نه داخل فضاهای بسته و نه فضای آزاد و خارج ساختمان، هیچکدام به طور مطلق از نظر انتقال کروناویروس ایمن نیستند؛ ساختمانی با تعداد کم افراد و سیستم تهویه مناسب که حداقل شش بار در هر ساعت هوا را تازه می کند با تجمع افراد زیادی در فضای بسته بدون تهویه مناسب که در حال شادمانی یا عزاداری هستند متفاوت است. به همین ترتیب پیاده روی در فضای آزاد با ماسک در مقایسه با افرادی که بدون ماسک، پشت به پشت هم کنار ساحل یا در پارک نشسته اند و یا در ساعات شلوغ روز در بازارها مشغول گشت و گذار هستند خطر متفاوتی دارد.  انتهای پیام