قنات واژه‌ای عـربی است که در اصـل هـمان گاه ریـز بوده که برای امتحان جریان آب در آنگاه می‌ریخـتند و در واقع بحرانی است که در زیرزمین از طرف دشت به کوهستان حفـر می‌شـود تا سفره‌هایی آبدار را قطع کرده و آب آنها را جمع کند و آب منابع زیرزمینی را به سطح منتقل کند.
طبق آمار یونسکو سه پنجم قنات‌های موجود در جهان در ایران قرار دارد .
در کتاب اسهامات العرب فی علم المیاه و الری در خصوص ابتکار ایرانی‌ها در ساخت قنات آورده شده است: «به اظهار تمامی محققان در زمینه ابتکار حفر قنوات، نخستین مخترع فن قنات در جهان ایرانیان بودند و سابقه اقدام به چنین روش به جهت استحصال آب‌های زیرزمینی به هفتصد سال قبل از میلاد و شاید هم بیشتر می‌رسد. استفاده از این روش در سایر کشورها از ایران و ایرانیان اقتباس شده است. بر همین اساس طبق نقل اهل تاریخ اوج گستردگی استفاده از قنات در عصر اسلامی به وقوع پیوسته و هنگامی که اسلام به سرزمین‌های نزدیک از جمله ایران روی آورد و ایرانیان مسلمان شدند. برخی از اقوام عرب که به اهمیت قنات پی برده و روش استفاده از آن را امر فوق العاده باارزش در جهت احیای کشاورزی دیدند با عشق و علاقه بدان دست یافتند، و در اندک زمانی قنات و صنعت و ابتکار آن به سایر کشورهای اسلامی سرایت کرد و تمام جزیره العرب، شمال آفریقا و سرزمین قبرس و حتی سرزمین اسپانیا و اروپا را نیز فراگرفت.»
سمهوری مورخ اسلام در قرن هفتم قمری درباره قنات‌های موجود در شبه جزیره عربستن می‌نویسد: «برخی از قنات‌ها قبل از ظهور اسلام در مدینه دایر بوده است، ولی در قرن اول هجری بازسازی شده اند؛ در زمان‌های اخیر در شهر مدینه حدود ۵۱ قنات وجود داشته است که ۳۸ حلقه آن قابل استفاده و بقیه خشک و یا از بین رفته‌اند. بر اساس وجود چنین قنات‌هایی باغ‌های زیادی از خرما سیراب و سرسبز بوده‌اند.»
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان جم در گفتگو با ایسنا اظهار کرد: قنات مجموعه‌ای از چند میله و یک کوره (حفره افقی) زیرزمینی با شیب کم در حدود ۲ درصد است که آب موجود در دو لایه آبدار مناطق مرتفع زمین به کمک نیروی ثقل زمین، با جریان طبیعی جمع آوری کرده و به نقاط پست می‌رساند.
رامین پرنیان ادامه داد: به منظور بهره برداری از اراضی، نحوه رساندن آب به اراضی کشاورزی، آب‌های زیر زمینی به وسیله حفر قنات به سطح زمین انتقال می‌یالد. تونل قنات با شیب کم آب انتقال می‌دهد و چاه‌ها جهت انتقال خاک حفر شده و تهویه هوا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی تصریح کرد: در حال حاضر در استان بوشهر ۱۴۹ رشته قنات با آبدهی وجود دارد که بیشترین قنات‌ها در شهرستان جم با ۶۹ رشته؛ دشتستان با ۳۵ رشته؛ دشتی با ۳۲ رشته؛ دیر با ۱۱ رشته و در شهرستان کنگان نیز ۲ رشته قنات وجود دارد.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان جم یادآور شد: قنوات در شهرستان جم بیش از ۵۰۰ سال قدمت دارند. در دیگر مناطق کشور نیز قنوات زیادی وجود دارد. از دیرباز این نظام آبرسانی بدون نیاز به قوه مکانیکی و فقط به کمک نیروی جاذبه زمین آب‌های زیرزمینی را به سطح زمین آورده می‌شود.
پرنیان اضافه کرد: در شهرستان جم ۶۹ رشته قنات در گذشته نه چندان دور وجود داشته است که اکنون در حدود ۲۰ رشته قنات به صورت فعال باقی مانده که با اعتبارات دولتی مرمت و بازسازی شده‌اند و از آنها نگهداری می‌شود برخی قنوات قدیمی‌ای در این منطقه در حدود ۱۰۰۰ سال سن دارند.
وی خاطرنشان کرد: عامل اصلی ازبین رفتن قنوات حفر چاه‌های کشاورزی و در مرحله بعد خشک سالی‌های پی‌درپی است. جهت حفظ و احیای قنوات، احداث سدهای ذخیره آب کوچک در بالادست قنوات و احیاء و مرمت قنوات لازم است.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان جم بیان کرد: حفر چاه‌های کشاورزی باعث شده که سطح سفره آب زیرزمینی پایین رود به ویژه اینکه چاه‌های غیر مجاز حفر شده در حریم قنوات باعث خشکیدن آنها شد و به این دلیل که با حفر چاه‌های کشاورزی آب برداشت شده بیش از ورودی آب یا تغذیه آب به سفره‌های زیرزمینی است موجب می‌شود هر ساله سطح آب پایین‌تر برود. این در حالی است که علاوه بر خشکیدن قنوات، چاه‌های کشاورزی نیز گاهی در حال خشک شدن است با ادامه روند فعلی پیش بینی می‌شود که تعداد زیادی از قنوات در آینده نه چندان دور غیر فعال شوند.
پرنیان عنوان کد: چنانچه در حریم قنات‌ها باقی‌مانده فعال چاه‌های کشاورزی حفر نشود فعال باقی می‌مانند. اگر به روش‌های علمی و با مطالعات دقیق بتوانیم سدهای آبخیرداری کوچک احداث کنیم و همچنین با احداث آب بند نیز می‌توانیم در حد مطلوب به فعال ماندن قنات‌ها کمک کرده باشیم.
وی گفت: قنات‌ها قابل احیا هستند، حذف چاه‌های غیرمجاز در حریم قنوات، مرمت و بازسازی، افزایش نفوذ به آب قنات‌ها با سدهای کوچک آبخیزداری و عملیات مکانیکی در مدخل قنات نیز باعث افزایش آب قنات‌ها می‌شود.
این مقام مسئول افزود: اعتبار مورد نیاز برای احیاء قنات متفاوت و بستگی به میزان تخریب هرقنات و نوع عملیاتی که جهت احیاء آن نیاز است دارد. به‌طور معمول هزینه تقریبی هر روز کار یک گروه برای مرمت قنوات یک میلیون تومان برآورد می‌شود.
پرنیان تصریح کرد: با احیای هر قنات طبیعی است که طول عمر آن قنات بیشتر می‌شود و میزان آبدهی آن افزایش یافته و کشاورزی موجود تحت تاثیر آن حفظ شود و اراضی بیشتری یه کشاورزی اختصاص یابد.
وی در خصوص مزایای قنات نسبت به چاه بیان کرد: طولانی‌تر بودن عمر مفید قنات نسبت به چاه، اطمینان به تداوم آبدهی قنات نسبت به چاه، نداشتن وابستگی قنات به انرژی الکتریکی و سوخت یا موتور پمپ، نیازمند نبودن قنات به جاده دسترسی برای حمل وسایل موتور پمپ و لوله‌ها و...، امکان تولید انرژی آبی به‌وسیله قنات، نیاز نداشتن به تهیه ارز از خارج کشور برای احیاء قنات و امکان بهره وری از آب‌های کوهستانی و نیز حفظ تعادل سفره آب زیر زمینی از جمله ویژگی‌های قنات است.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان جم در راستای افزایش آب قنوات پیشنهاد داد که ذخیره آب‌های سطحی در قالب سدهای آبخیزداری کوچک و لایروبی و کف شکنی که باعث تعمیق چاه می‌شود و افزایش سطح دیگری در مادرچاه (عمیق ترین چاه هر قنـات"مادر چاه"نام دارد) و انشعابات فرعی در قنات می‌توان میزان آب قنات‌ها را افزایش داد.
پرنیان در پایان خاطرنشان کرد: افزایش یا حفظ آب با روش‌های موجود و تثبیت وضعیت ساختمانی قنات دو موضوع مهم برای احیا قنات‌هاست.
انتهای پیام
