شرایط بازگشایی اماکن مذهبی در ابهام/بلاتکلیفی مناسک دینی در رمضان

‌خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه: با شیوع ویروس کرونا، نماز جمعه‌ها، هیأت‌های مذهبی، مساجد، اماکن مذهبی و حرم‌ها و بقاع متبرکه از جمله اولین مکان‌هایی بودند که برای جلوگیری از تجمع و شیوع بیشتر بیماری تعطیل شدند و مراجع و علمای دینی نیز با تعطیلی مناسک دینی کاملاً همراه بودند که این نشان دهنده دغدغه متولیان امور دینی برای سلامت مردم و مبنا بودن عقلانیت در چنین تصمیم گیری مهمی بود. اما با شروع ماه مبارک رمضان، همچنان وضعیت تصمیم گیری درباره تجمعات و مراسم‌های مذهبی هنوز مشخص نیست و علی‌رغم تعیین تکلیف مشاغل، ادارات و حتی مراکز خرید، بازگشایی مساجد، حرم‌ها و مراکز دینی و پروتکل‌های بهداشتی و نحوه فاصله گذاری اجتماعی در مراکز دینی و مذهبی هنوز تعیین تکلیف نشده است. این در حالی است که مطابق برخی پژوهش‌های انجام شده، میزان نقش اماکن مذهبی در انتقال، کمتر از یک درصد بوده است و ۶۶ درصدد انتقال در فروشگاه‌ها و مراکز حمل و نقل صورت می‌گیرد. بارگاه‌های مقدس، نقشی کلیدی در حیات اجتماعی شیعیان دارند به گفته جبار رحمانی، پژوهشگر مردم شناسی، بارگاه‌های مقدس، نقشی کلیدی در حیات اجتماعی شیعیان داشته و دارند. آنها بخشی کلیدی از مکانیسم‌های جامعه پذیری و بسط فرهنگ دینی هستند. این کارشناس اجتماعی معتقد است: ماندن در خانه و کاهش روابط اجتماعی و حضور در فضاهای عمومی، نوعی خلأ روابط اجتماعی را ایجاد کرده که در نهایت منجر به نوعی آشفتگی روحی ضمنی و آشکار در خانه و افراد شده است. نوعی حبس ضمنی از خانه. به همین دلیل فشار روحی و روانی ناشی از این وضعیت بسیار بالاست، زیرا از یکسو فقدان روابط اجتماعی را داریم و از سوی دیگر تهدید جدی بیماری در همه جا گسترده شده است. نه راهی برای تجدید قوای روحی هست و نه امنیتی برای بیرون رفتن. اینجاست که آشفتگی ذهنی و خستگی و ملالت در جریان زندگی به یک مساله مهم بدل خواهند شد. که اگر فشارهای اقتصادی و معیشتی اقشار پایین را به این مساله بی افزاییم و بحران‌های موردی دیگری مانند بیماری عزیزان و فوت عزیزان را هم بدان اضافه کنیم، نوعی اغتشاش جدی در زیست جهان گروه‌های مختلف را شاهد خواهیم بود. پژوهشی درباره نسبت دینداری با شیوع کرونا این پژوهشگر اجتماعی می‌گوید: مطابق نظرسنجی ایسپا در آخر فروردین‌ماه وقتی از مردم پرسیده شده که به واسطه شیوع کرونا، اهمیت دین و خدا برای آنها نسبت به قبل از کرونا چه تغییری کرده، ۴۸.۴ درصد گفته‌اند اهمیت دین، تغییری نکرده است، ۴۷ درصد گفته‌اند که اهمیت دین و خدا نسبت به قبل، بیشتر شده است و ۳.۵ درصد نیز گفته‌اند که اهمیت دین و خدا نسبت به قبل، کاهش یافته است. کدام اماکن از نظر مردم در اولویت بازگشایی است؟ وی می‌گوید: وقتی از مردم در باب نظر آنها در مورد اولویت‌های بازگشایی امکان عمومی صحبت شده، دو مکان عمومی دارای اولویت اول و دوم عبارتند از ۲۷.۴ درصد بازگشایی مراکز خرید، ۲۷.۲ درصد بازگشایی زیارتگاه‌ها و اماکن مذهبی است. ذهنیت مذهبی مردم ایران هم برای پاسخ به نیازهای روح و روان، در بخش مذهبی حیات خودشان، نیازمند باز شدن مکان‌های زیارتی هستند. در تلاقی باز شدن این دو مرکز فرهنگی کلیدی است که بحران معنا و زندگی روزمره برای مردم قابل حل شدن خواهند بود از این رو باید دقت کرد باز شدن این دو در کنار هم مطالبه مردم است. هرچند در فضای انتقادی، بیش از همه به مسأله زیارتگاه‌ها نقد وارد است و منتقدانی که به فرهنگ شهری نسبتاً سکولار تعلق دارند، اولویت بیشتر مراکز خرید و دلالت آنها به مثابه بارگاه‌های مقدس جهان مادی و زندگی روزمره را مورد توجه قرار نمی‌دهند. ولی داده‌ها به شیوه نسبتاً متعادل‌تری این میل و خواست ذهنی مردم برای بازگشایی‌ها را به نمایش گذاشته‌اند. لذا ضروری است در برنامه‌ریزی ها به این داده‌ها و اقناع مردم بر حسب آنها توجه کرد. با این مقدمات همچنان صحبت از تعیین تکلیف مشاغل برای تأمین مایحتاج زندگی مردم بسیار به میان می‌آید، اما خوراک معنوی زندگی کمتر مورد توجه تصمیم گیران قرار دارد و هنوز تصمیم گیری درباره آن به طور دقیق مشخص نیست. آیا باید مراسم‌های مذهبی را دست کم گرفت و اهمیت آنها را منکر شد؟ نمی‌توان اهمیت معنویت و مناسک دینی را خاصه در شرایط بحرانی نادیده گرفت و این مسائل را از اولویت خارج کرد. در عین حال رعایت اصول بهداشتی و حفظ جان مردم نیز از اولویت‌های اصلی است. اما در این بین باید تصمیم مشخص و نهایی گرفته شود و بهترین تصمیم اتخاذ شود و بلاتکلیفی و مشخص نبودن موضع مراجع رسمی وضعیت مناسبی نیست. مواضع رسمی در هاله‌ای از ابهام در روزهای اخیر اظهارنظرهای زیادی در این باره انجام شده است. رئیس جمهور روز گذشته در حالی از بازگشایی مراکز مذهبی منوط به وضعیت سفید سخن می‌گوید که پیشتر اعلام کرده بود که تعطیلی اماکن مذهبی و مساجد در ماه رمضان حداقل تا نیمه اردیبهشت ماه تداوم خواهد داشت. در ادامه علیرضا مرندی، رئیس فرهنگستان علوم پزشکی کشور در نامه‌ای به رئیس جمهور خواستار بازگشایی مساجد و صحن‌های حرم مطهر با رعایت شرایط بهداشتی و فاصله‌گذاری لازم شد. در این نامه آمده است: «نظر به اینکه ماه مبارک رمضان در پیش است و مردم عزیزمان هفته‌هاست از وجود در مساجد و حرم‌های مطهر محروم بودند و از آنجا که احتمال انتقال بیماری کرونا از این طریق در قیاس با سایر مصادیق بسیار کمتر است، در صورتی که صلاح می‌دانید دستور فرمائید از همین روزها حداقل صحن‌های حرم مطهر و مساجد را با رعایت شرایط بهداشتی و فاصله گذاری به روی مردم مؤمن باز کنند. فرهنگستان علوم پزشکی طی چند جلسه شیوه نامه‌هایی را آماده کرده که در روزهای اخیر در اختیار ستاد ملی مدیریت مقابله با کرونا قرار گرفته تا در صورت تأیید حضرتعالی و آن ستاد بتواند در زمان بازگشایی مراکز مزبور مورد استفاده قرار گیرد. در صورتی که صلاح می‌دانید دستور فرمائید وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی آموزش کوتاه‌مدتی جهت طلاب محترم که برای تبلیغات مذهبی به اقصی نقاط کشور اعزام می‌شوند ارائه کنند تا نامبردگان در ضمن مأموریت‌های مذهبی به آموزش بهداشت مردم نیز بپردازند.» از طرفی محمدرضا ظفرقندی، رئیس سازمان نظام پزشکی در نامه‌ای به دکتر حسن روحانی نسبت به عواقب تعجیل در بازگشایی اماکن تجمعی هشدار داد. وی در نامه خود نوشت: «هرگونه تعجیل در بازگشایی غیرضروری و غیرقابل کنترل مکان‌های تجمعی از قبیل اماکن مذهبی، مدارس، دانشگاه‌ها و … موجب گسترش و سرکشی مجدد بیماری و آسیب جان و سلامت مردم و هدر رفتن زحمات گذشته و فرسودگی کادر درمانی کشور خواهد شد. یقیناً توجه و تبیین دو اصل مهم «حدود ضرورت‌های قطعی در بازگشایی اماکن و مراکز» و نیز «امکان نظارت اجرایی و کنترل اصول بهداشتی فعالیت‌ها در آن مراکز» در سیاست گذاری و اتخاذ تصمیم مستقل و علمی و با رعایت مصالح و اولویت مقوله سلامت مردم توسط آن ستاد محترم مدنظر و عمل قرار خواهد گرفت.» در ادامه رئیس‌جمهور از وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خواست تا با تقویت بررسی‌های لازم در زمینه چگونگی و زمان بازگشایی اماکن مذهبی، مساجد و بقاع متبرکه، گزارشی جامع و دقیق برای تصمیم‌گیری در این راستا به ستاد ملی مقابله با کرونا ارائه شود. رئیس جمهور، بازگشایی و فعالیت اماکن مذهبی متبرکه و مساجد با رعایت کامل دستورالعمل‌ها و اصول بهداشتی را از دغدغه‌های مهم دولت و ستاد ملی مقابله با کرونا دانست و تأکید کرد باید در این راستا تلاش مضاعفی انجام شود. سعید نمکی وزیر بهداشت نیز در پاسخ به این سخنان رئیس جمهور اظهار داشت: کمیته‌ای برای بررسی چگونگی بازگشایی اماکن مذهبی تشکیل و گزارش آن به ستاد ملی مقابله با کرونا ارائه خواهد شد. پیش از این گفتگوها و نامه نگاری‌ها، احمد مروی تولیت آستان قدس رضوی اعلام کرده بود: دستورالعمل بازگشایی حرم های مطهر با رعایت ضوابط بهداشتی به منظور میزبانی از زائران و دلدادگان تهیه شده که با فراهم آمدن مقدمات لازم، میزبان زائران خواهیم بود. در ادامه اظهار نظرها و موضع گیری ها در این باره، آیت‌الله اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه نیز گفته بود: ما نهایت همکاری را با ستاد ملی مبارزه با کرونا داریم و در اینکه اماکن زیارتی باز شود یا نشود، کاملاً تابع پروتکل‌های وزارت بهداشت هستیم و توجه به نظرات کارشناسی را یک اصل عقلایی و دینی می‌دانیم. وی همچنین عنوان کرد: قم باید در عرصه بهداشت و فرهنگ عمومی سرآمد باشد و مسئولین بهداشتی کشور باید در کنار توجه به سلامت جسمی مردم به سلامت معنوی و روانی مردم نیز توجه کافی داشته باشد و برای تحقق این امر مهم ما آماده همکاری با وزارت بهداشت هستیم. پروتکل‌هایی برای بازگشایی مراکز مذهبی در این میان برخی معتقدند می‌توان با رعایت همان پروتکل‌هایی که برای مراکز خرید و ادارات تهیه و تنظیم شده مساجد، حرم‌ها، هیئت‌ها، جلسات مناجات، جلسات قرآن و … را نیز راه اندازی کرد. در این باره پیشنهاداتی از این قبیل مطرح شده است: _به اندازه ظرفیت محیط برای شرکت ثبت نام به عمل آید. _قبل از برگزاری مراسم محیط ضدعفونی شود. _تهویه مناسب در جلسه ایجاد شود. _چون کودکان نمی‌توانند این محدودیت‌ها را تحمل کنند از آوردن کودکان خودداری شود. _افراد دارای بیماری در جلسات شرکت نکنند. _حین ورود به مراسم لوازم بهداشتی مثل ماسک و دستکش در اختیار گذاشته شود. _زمان جلسات کوتاه شود. _جای نشستن با فاصله مناسب مشخص شود. _در جلسات پذیرایی صورت نگیرد. _تصویر زنده مراسم برای کسانی که به هر دلیل نمی‌توانند شرکت کنند در اختیار قرار گیرد. در انتها سوال اساسی اینجاست که با وجود شروع ماه مهمانی خدا و فرصت‌های این ماه برای بهره معنوی بیشتر، چه تصمیمی در این زمینه باید گرفته شود و این تصمیم گیری تا چه زمان به تأخیر بیافتد؟ به هر حال متولی تصمیم گیری کلان در این باره ستاد ملی مقابله با کروناست که می‌بایست با مشاوره و استفاده از نظرات کارشناسی، عقلانی‌ترین تصمیم را در این باره اتخاذ کند و همچنین تبعات این تصمیم را نیز بر عهده بگیرد.