دعوت از صاحبنظران اندیشه برای پاسخ به پرسش‌های فلسفی درباره کرونا

به گزارش خبرنگار مهر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی طی یک فراخوانی از اساتید حوزه علوم انسانی و اندیشه دعوت کرده تا در پاسخ دادن به پرسش های فلسفی درباره کرونا مشارکت کنند. پگاه مصلح، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در توضیح این فراخوان نوشته است: پدیده‌ی «کرونا» نیاز به همفکری در رویارویی با پدیده ها و بحران های فراگیر را بیش از پیش نمایان کرده است. این پدیده نشان داد که ما با وجود پشت سر نهادن تاریخ رنج‌های برآمده از همه‌گیری هایی همچون طاعون سیاه، وبا و آنفلوانزای دهه‌ی دوم سده‌ی بیستم (موسوم به آنفلوانزای اسپانیایی)، هنوز آمادگی فکری درخور مواجهه با چنین رویدادهایی را نداریم. به نظر می رسد زمان آن رسیده است که جامعه‌ی آکادمیک در سطح ملی و بین‌المللی به گونه ای هماهنگ تر و هم افزایانه تر به اندیشه ورزی درباره‌ی ابعاد و پیچیدگی های چنین بحران هایی بپردازد و خود را برای رویارویی با رخدادهای مشابه در آینده آماده تر کند. این کار نیازمند اهتمام هرچه بیشتر اندیشمندان برای تمرین پرسشگری مناسب، در برخورد با مسائل و بحران های جهانی است. به این منظور از استادان ارجمند دعوت می کنیم در پاسخ گویی به پرسش های طرح شده به ما بپیوندند و بر اساس تخصص و گستره‌ی اندیشه ورزی خود به هر شمار از پرسش ها که تمایل دارند پاسخ دهند. از استادان گرامی درخواست می کنیم پاسخ های خود را در قالب مقاله‌ی کوتاه یا فایل صوتی تا پایان تیر ماه  برای ما بفرستند. پاسخ های دریافت شده، پس از بررسی در کتاب یا کتاب هایی گردآوری می شوند که قطعاً بن‌مایه‌ی ارزنده ای برای فهم بهتر وضعیت کنونی و الگویی برای همفکری های راهگشاتر در آینده فراهم خواهد آورد. پدیده‌ی کرونا و پرسشگری فلسفی جدا از واکنش های اضطراری به یک بحران، آنچه در رویارویی با بحران و عوارض آن، به ویژه در درازمدت، نقش تعیین کننده دارد پرسشگری از جوانب گوناگون پدیده است. بخشی از این پرسشگری بی درنگ و متأثر از برخورد با نخستین ضربه های موج بحران پدید می آید و بخشی به گونه ای فعالانه تر برآمده از درنگ و تأمل اندیشه ورزان عرصه های متفاوت دانش است. هرچه پرسش های طرح شده از گستردگی و عمق بیشتری برخوردار باشند، پژوهش ها، تحلیل ها، پیش بینی ها و تجویزهای دقیق تر و راهگشاتری برای رویارویی با پیامدهای رخداد کنونی و پدیده های مشابه در آینده حاصل خواهد شد. البته خود پرسشگری پیرامون یک پدیده‌ی چندوجهی و در جریان، باید چونان رویدادی نگریسته شود که به فراخور گسترش ابعاد بحران و پیچیده تر شدن مسائل برآمده از آن، نیازمند سنجش و بازنگری است. با این مقدمه می کوشم در حد توان، پرسش های فلسفی معطوف به پدیده‌ی "کرونا" و پیامدهای آن را به منظور حرکت به سوی اندیشه ورزی های جمعی در حوزه‌ی دانش فلسفی برشمارم : ۱- پدیده‌ی کرونا چگونه بر پرسش از "معنا" در زندگی تأثیر می گذارد؟ ۲- آیا پدیده‌ی کرونا می تواند شیوه‌ی بودن انسان ها را تغییر دهد و به طور کلی پدیده های فراگیر باید واجد چه ویژگی هایی باشند تا به چنین تغییری منجر شوند؟ ۳- پرتوافکنیِ پدیده‌ی کرونا بر "به سوی مرگ بودنِ" آدمی، و افزایش مرگ- آگاهی در رویارویی با بحران چه دگرگونی هایی در شیوه‌ی زیستن انسان ها در کوتاه مدت و درازمدت ایجاد می کند؟ ۴- در زندگی روزانه‌ی مردم و همچنین در تصمیم گیری نهادهای مسئولِ رویارویی با پدیده‌ی کرونا، "ابهام" بسیار چشمگیر شده است؛ از دیدگاه فلسفی این "ابهام" و زیستن در "وضعیت مبهم" چه پیامدهایی ممکن است داشته باشد و تأثیر این وضعیت بر خود فلسفه ورزی چه خواهد بود؟ ۵- اگر بشود پدیده‌ی کرونا را عامل فزونیِ اهمیت بدن و موقعیت مندی در هستی شناسی انگاشت پیامدهای فلسفی چنین اهمیتی چه خواهد بود؟ ۶- تفاوت های اگزیستانسیال زیست امروز با دوران پیشامدرن چه تحولی در رویارویی با پدیده‌ی کرونا، نسبت به مواجهه با پدیده هایی همچون طاعون/ مرگ سیاه در اواخر قرون وسطا، ایجاد کرده است؟ ۷- با توجه به افق دانایی امروز بشر، بحث خیر و شر در ارتباط با پدیده‌ی کرونا چه تفاوتی با همین بحث در هنگام رخداد پدیده های مشابه در دوران پیشامدرن و مدرن دارد؟ ۸- با افزایش اهمیت علوم طبیعی و به ویژه علم پزشکی در رویارویی با پدیده‌ی کرونا چه تغییری در جایگاه معرفت فلسفی روی خواهد داد؟ ۹- پدیده‌ی کرونا چه وجوهی از مسئله مندی ایده‌ی سوژه‌ی مدرن را نمایان تر کرده است؟ ۱۰- پررنگ تر شدن "تکنولوژی" در رویارویی با پدیده‌ی کرونا چه تأثیری بر رویکردهای مؤید و پذیرنده‌ی تکنولوژی، و رویکردهای انتقادی و هشداردهنده خواهد گذاشت؟ ۱۱- تفاوت های دو نگرش خطی/ تداوم باور و گسست گرا در فلسفه‌ی تاریخ چگونه بر مطالعه‌ی پدیده‌ی کرونا و پیامدهای آن تأثیر می گذارد؟ ۱۲- کدام چالش های بزرگ فلسفه‌ی اخلاق در رویارویی با پدیده‌ی کرونا برجسته تر شده اند؟ برای مثال پاسخ فلسفه‌ی اخلاق به ناگزیریِ انتخاب بیماران برای قطع درمان در برخی از کشورها چیست؟ ۱۳- قواعد رویارویی با پدیده‌ی کرونا چه تأثیری بر بحث فلسفیِ نسبتِ وجه عقلانی و عاطفی در زیست اجتماعی انسان می گذارد؟ ۱۴- اگر پدیده ای همچون کرونا و بحران برآمده از آن را، با ابعاد فراگیر و جهانی، چونان آزمونی برای ارزیابی نظام های معرفتی در نظر بگیریم، برداشت نسبی گرا و هم ارز نگر در قبال نظام های معرفتی متفاوت چه پیامدهایی می تواند برای مواجهه با این پدیده و مدیریت بحران داشته باشد؟ ۱۵- رویداد "سرایت" و لزوم فاصله گیری در جامعه از یک سو، و احساس نیاز به بودن- با و نیاز به یاری دیگران در برابر بیماری در پدیده‌ی کرونا، از سوی دیگر، چه بصیرتی را بر بحث "دیگری" در فلسفه خواهد افزود؟ ۱۶- پدیده‌ی کرونا و بحران برآمده از آن چگونه زمینه‌ی انضمامی لازم برای طرح دوباره‌ی بحث نسبت نظر و عمل را ایجاد کرده است؟ ۱۷- رأی به تکرارناپذیری پدیده ها چه پیامدی برای تأمل فلسفی درباره‌ی پدیده‌ی کرونا و پیش بینی جهان پس از آن می تواند داشته باشد؟ ۱۸- دشواری رویارویی با پدیده‌ی کرونا به منزله‌ی وجهی از طبیعت که در زندگی عادی کمتر مورد توجه قرار می گیرد چه تأثیری بر بازاندیشی مفهوم "طبیعت" خواهد داشت؟ ۱۹- اولویت یافتن راهبرد حفظ بقا در رویارویی با پدیده‌ی کرونا چه تأثیری بر معادله‌ی عقلانیت معطوف به هدف و تفکر پراگماتیستی از یک سو، و تفکر انتقادی- به طور ویژه نقد بقامحوری معاصر-  از سوی دیگر، می گذارد؟ ۲۰- لزوم "مبارزه" با میکروارگانیسم عامل بیماری، به منزله‌ی بخشی از "طبیعت"، چه تأثیری در بازنگری و ارزیابی دوباره‌ی آرای اندیشمندان آغاز عصر مدرن، همچون فرانسیس بیکن، خواهد داشت که غلبه بر طبیعت را چونان رسالتی الهی در خدمت به بشریت می نگریستند؟ ۲۱- رویارویی با پدیده‌ی کرونا، به ویژه در اعمال سیاست های پیشگیرانه مانند قرنطینه و جداسازی، چه تضمناتی برای اندیشه ورزی در باب نسبت "حق" و "خیر" داشته است؟ ۲۲- پدیده‌ی کرونا چه کاستی هایی را در آموزش و پژوهش آکادمیک فلسفه برجسته کرده است؟ ۲۳- برآیند کنشگری هنری در جریان رویارویی با پدیده‌ی کرونا، چنان که در روزهای دشوار قرنطینه در سطح جهان مشاهده می شد، چه تأثیری بر ارزیابی نظریه های متفاوت فلسفه‌ی هنر همچون بازنمایی، بیانگری، فرمالیسم، تجربه‌ی زیبایی شناختی و هنر متعهد خواهد داشت؟ ۲۴- هرمنوتیک فلسفی چگونه به فهم پدیده‌ی کرونا یاری می رساند و می تواند بر فرایند رویارویی با آن تأثیر بگذارد؟ ۲۵- تجربه‌ی یک بحران فراگیر در سطح جهانی چه پیامدهایی برای فلسفه‌ی دین خواهد داشت؟ ۲۶- دوگانه سازی های دیرپای سنت های زبانی- فلسفی چگونه در رویکردهای نظری به پدیده‌ی کرونا و رویارویی عملی با آن بروز یافته است و چه پیامدهایی می تواند داشته باشد؟ ۲۷- برخی از فیلسوفان زبان همه‌ی مسائل فلسفه را در واقع صرفاً سوء تعبیرهای زبانی می انگارند؛ مسائل فلسفی برآمده از رویارویی با پدیده‌ی کرونا چه نسبتی با چنان نگرشی می تواند داشته باشد؟ ۲۸- با توجه به تجربه‌ی روند شناسایی "حقایق" درباره‌ی جوانب گوناگون پدیده‌ی کرونا، "بیناذهنیت" در شناخت شناسی متأثر از این پدیده چه جایگاهی یافته است؟ ۲۹- با ملاحظه‌ی در هم تنیدگی وجه طبیعی و وجه اجتماعی- فرهنگی پدیده‌ی کرونا، میان "علیت" و "عاملیت" در این پدیده چه نسبتی برقرار است و تضمنات روش شناختی این نسبت برای رهیافت فلسفی چه خواهد بود؟ ۳۰- استلزامات فلسفی سخن از "امید" در وضعیت رویارویی جهانی با پدیده‌ی کرونا- با ملاحظه‌ی پیامدهای احتمالی این وضعیت- چیست؟ پدیده‌ی "کرونا" و پرسشگری سیاسی جدا از واکنش های اضطراری به یک بحران، آنچه در رویارویی با بحران و عوارض آن، به ویژه در درازمدت، نقش تعیین کننده دارد همانا پرسشگری از جوانب گوناگون پدیده است. بخشی از این پرسشگری بی درنگ و متأثر از برخورد با نخستین ضربه های موج بحران پدید می آید و بخشی به گونه ای فعالانه تر برآمده از درنگ و تأمل اندیشه ورزان عرصه های متفاوت دانش است. هرچه پرسش های طرح شده از گستردگی و عمق بیشتری برخوردار باشند، پژوهش ها، تحلیل ها، پیش بینی ها و تجویزهای دقیق تر و راهگشاتری برای رویارویی با پیامدهای رخداد کنونی و پدیده های مشابه در آینده حاصل خواهد شد. البته خود پرسشگری پیرامون یک پدیده‌ی چندوجهی و در جریان، باید چونان رویدادی نگریسته شود که به فراخور گسترش ابعاد بحران و پیچیده تر شدن مسائل برآمده از آن، نیازمند سنجش و بازنگری است. با این مقدمه می کوشم در حد توان، پرسش های سیاسی معطوف به پدیده‌ی "کرونا" و پیامدهای آن را به منظور حرکت به سوی اندیشه ورزی های جمعی در حوزه‌ی دانش سیاسی برشمارم : ۱- پدیده‌ی کرونا به چه معنا "سیاسی" است و چه تأثیری بر "سیاسی" یا "سیاسی تر" شدن پدیده های مشابه در آینده خواهد داشت؟ ۲- در رویارویی با پدیده‌ی کرونا تا کنون کدام نوع از نظام ها و فرهنگ های سیاسی کارآمدتر عمل کرده اند و پیامدهای این پدیده را بهتر می توانند مدیریت کنند؟ نقاط قوت و ضعف نظام ها و فرهنگ های دموکراتیک در عمل چگونه نمودار شده است؟ ۳- رویارویی با پدیده‌ی کرونا چه تأثیری بر شناسایی اهمیت فردیِ رهبران و ساختارهای سیاسی در کشورهای متفاوت داشته است؟ ۴- پدیده‌ی کرونا اهمیت پررنگ تر شدن مرزها و ساختار سیاسی مبتنی بر دولت- ملت را نشان می دهد یا کم رنگ شدن مرزها و نیاز به ایجاد ساختارهای جدید سیاسی در سطح جهان برای تعامل آسان تر؟ ۵- با توجه به روند متفاوت مدیریت بحران در کشورهای گوناگون و نتایج متفاوت هر یک، پدیده‌ی کرونا چه تأثیری بر تمرکزگرایی سیاسی خواهد گذاشت؟ ۶- پدیده‌ی کرونا در کوتاه مدت، میان مدت و درازمدت چه تأثیری بر سه نظریه‌ی سیاسی- اقتصادی رقیب در جهان امروز- نظریه‌ی نئولیبرال، دولت رفاهی و سوسیال دموکراسی- و حکمرانی مبتنی بر این نظریه ها می گذارد؟ ۷- وضعیت کشمکش های سیاسی در کشورهای متفاوت چه تأثیر متقابلی با پدیده‌ی کرونا داشته و خواهد داشت؟ ۸- پیامدهای ذهنی و عینی پدیده‌ی کرونا چه تأثیری بر روند دموکراتیک سازی نظام های سیاسی متفاوت می گذارد؟ ۹- پدیده‌ی کرونا چه تأثیری بر اهمیت "ایدئولوژی" و "کارآمدی" در فلسفه‌ی سیاسی دولت ها و فرهنگ سیاسی کشورها خواهد گذاشت؟ ۱۰- پرسشگری درباره‌ی اهمیت عدالت سیاسی- اجتماعی، در مواجهه با پدیده‌ی کرونا و پدیده های مشابه آینده چه روندی خواهد یافت؟ ۱۱- بحث "آزادی" در فلسفه‌ی سیاسی، با توجه به مداخله‌ی بیشتر حکومت ها در رویارویی با پدیده‌ی کرونا چه تحولی خواهد یافت؟ ۱۲- پیوند های دانش، قدرت و حقیقت چگونه در جریان رویارویی با پدیده‌ی کرونا نمود یافته است؟ ۱۳- روان شناسی سیاسی در رویارویی نهادها و کنشگران سیاسی با پدیده‌ی کرونا چه نقشی داشته است یا می تواند داشته باشد؟ ۱۴- تقابل های "حقوق شهروندی" با استلزامات سلامت همگانی در برخورد با پدیده‌ی کرونا، چه تأثیری بر نظریه و عمل سیاسی در جوامع گوناگون خواهد داشت؟ و دولت ها چه نوع کنترل ها و محدودیت هایی را- و تا چه زمانی- مجازند بر زندگی شهروندان اعمال کنند؟ ۱۵- میزان توسعه یافتگی سیاسی در عمل چه تأثیری بر سه مرحله‌ی پیشگیری، چیرگی بر بحران و مدیریت پیامدها، در رویارویی دولت ها با پدیده‌ی کرونا داشته و خواهد داشت؟ ۱۶- شدت بحران و رویارویی نهادهای سیاسی با آن در کشورهای متفاوت چه تأثیری بر بازنگری قوانین اساسی هر کشور یا تصویب قانون های جدید می گذارد؟ ۱۷- پدیده‌ی کرونا چه تأثیری بر مناسبات میان دولت و جامعه‌ی مدنی در کشورهای متفاوت می گذارد؟ ۱۸- اعتراض ها یا شورش های احتمالی برخاسته از پیامدهای پدیده‌ی کرونا در کشورهای متفاوت به چه عواملی بستگی دارد و پاسخ دولت ها به این شورش ها چه تفاوتی خواهد داشت/ باید داشته باشد؟ ۱۹- ملاحظات اخلاق سیاسی پس از پدیده‌ی کرونا چه جایگاهی در سیاست و مناسبات سیاسی خواهند یافت؟ ۲۰- تأثیرگذاری پدیده‌ی کرونا بر مناسبات سیاسی جهانی، در مقایسه با تأثیرگذاری مسائل دیرپاتر جامعه‌ی انسانی، همچون مسئله‌ی محیط زیست، مهاجرت، تروریسم و... چه میزان است؟ ۲۱- دو امر "استمداد" و "یاریگری" در پدیده‌ی کرونا، چه تغییری در روابط خارجی دولت ها ایجاد کرده است و می تواند ایجاد کند؟ ۲۲- پدیده‌ی کرونا با کدام پدیده ها از منظر تاریخ سیاسی مقایسه پذیر است؟ ۲۳- پدیده‌ی کرونا چه تأثیری بر تعریف "دشمن" در علوم سیاسی خواهد گذاشت؟ ۲۴- آیا می شود رویارویی با "کرونا" را "جنگ" انگاشت؟ پاسخ مثبت یا منفی به این پرسش چه تأثیری بر تعریف جنگ از یک سو، و مواجهه‌ی دولت ها با پدیده های مشابه در آینده خواهد داشت؟ ۲۵- با توجه به آثار سیاسی پدیده‌ی کرونا، چه فرصت هایی پیش روی جنبش های سیاسی- اجتماعی همچون جریان های صلح طلب و مدافع محیط زیست پدید آمده است یا رخ خواهد نمود؟ ۲۶- برای برخورد کارآمدتر با بحران، با ملاحظه‌ی جوانب متکثر "کارآمدی"، شفافیت و صداقت در اطلاع رسانی درباره‌ی چند و چون پدیده لازم است، یا اطلاع رسانی مهندسی شده؟ ۲۷- تأثیر و تأثر فقه سیاسی و الهیات سیاسی در رویارویی با پدیده‌ی کرونا و پیامدهای آن چه روندی را طی می کند؟ ۲۸-  پدیده‌ی کرونا چه آثاری بر سیاست گذاری مربوط به حوزه‌ی سلامت و فرهنگ برجای خواهد گذاشت؟ ۲۹- با نگاه آسیب شناختی به چگونگی رویارویی با پدیده‌ی کرونا، سیاست گذاری معطوف به علم، یا آنچه سیاست علم (science policy) خوانده می شود، در سطح داخلی و خارجی به چه دگرگونی هایی نیاز دارد؟ ۳۰- پدیده‌ی کرونا چه کاستی هایی را در آموزش و پژوهش آکادمیک سیاسی برجسته کرده است؟